ایرانیان باستان و آشنایی با دارو های قدیم در طب سنتی

در زمینه دارو های قدیم و گیاهان، ایرانیان باستان صدها ماده شفابخش و غذایی را می شناختند که هنوز هم بسیاری از آنها مورد استفاده قرار دارد. در بین کهن ترین نوشته ها در باب هشتم اوستا چنین آمده است: “از زیاد شدن گیاهان دارویی، ما پیروز می شویم و جلوی زیاد شدن دیوان را می گیریم و قوت این گیاهان برای امثال ما ای اهورامزدا زور آور است.” همچنین ایرانیان معتقد بودند که اهورامزدا برای هر بیماری اقلا یک گیاه شفا بخش خلق کرده است. دیسقوریدوس دانشمند مشهور یونانی که در قرن اول میلادی می زیسته در کتاب مواد طبی خود گیاهان طبی و مواد دارویی زیادی را نامبرده که بیشتر آنها مربوط به سرزمین ایران می باشد.

دارو های قدیم در ایران باستان

با تشکیل دولت هخامنشی مصرف گیاهان دارویی و غذایی رونق بیشتری پیدا کرد. داریوش هخامنشی در نامه ای خطاب به حاکم گداتش فرمان داد تا در آسیای صغیر و روسیه گیاهان و درختان شرقی بکارند. در همین دوره شیره حاصل از گیاه انغوزه از ایران به هند برده شد و در آنجا به قیمت نقره خرید و فروش می شد. مو، پسته، فندق و کنجد به یونان و مصر؛ بادرنجبویه و شاهدانه و گیاهان و مواد دارویی دیگر به جهان عربی معرفی می گردیدند. تا پایان دوره هخامنشی، ایرانیان نزدیک به 60 گیاه دارویی را می شناختند.

پرفسور آرتوز کریستینسن در تاریخ ایران در زمان ساسانیان می نویسد: “با ایجاد دانشگاه جندی شاپور در خوزستان و گرد آمدن پزشکان یونانی، هندی و ایرانی در آن دانشگاه و مراجعه علاقمندان به علم طب و دارو های قدیم به بیمارستان جندی شاپور، ورود و صدور گیاهان دارویی به ایران و بالعکس وسعتی بسیار زیاد یافت. به عنوان مثال این گیاهان و مواد به چین برده می شدند: پسته، زعفران، ترنجبین، کتیرا، نیل، برنج، شکر، زیره، کرچک، مواد معطر، زاج، کافور، صبر زرد، پارچه، زری، قالی، زمرد، لاجورد، الماس، کهربا و مواد مخدر.

در مجموع گیاهان و دارو های قدیم که ایرانیان باستان در طب سنتی و فرایند درمان به کار می بردند، از این قرارند: آویشن، انار، انغوزه، بادام، باقلای معطر، بلسان مکی، بنفشه، گندنا، ترنج، ترنجبین، خارشتر، جو، جوانه گندم، خردل، خرما، خیری، شب بو، دارچین سفید، زاج، زعفران، زنجبیل، زیره، زیتون، سیر، شراب، شاهسپرم، صبرزرد، صندل، عسل، عنبراشهب، عود، فلفل، کاسنی، کافور، کتیرا، کرچک، کندر، کنجد، دانه گرگر، گلاب، گل سرخ، گوگرد، لاجورد، لادن، ماش، مرمکی، مرصافی، مشک، مشو، مواد معطر، مورد، موم، نارگیل، نرگس، نمک، نوشادر، نیشکر، نیل و نیلوفر.

گیاهان ضدعفونی کننده

 در اوستا علاوه بر هوم به 70 داروی با منشا گیاهی اشاره شده است. در وندیداد چند گیاه دارویی را نام برده که ان ها را در آتش می ریختند تا جانداران و اشیا بیجان را از شر آلودگی ها پاک کنند. در این کتاب چنین آمده است: کسی که با پرهیزکاری، هیزم برای آتش می برد از چوب اورواسن استفاده کند تا کامروا شود. لازم به ذکر است که اورواسن باید نوعی زنجبیل یا رازن باشد که آن را صندل قرمز و یا آبنوس محسوب داشته اند. ایرانی ها همچنین از گیاهانی مانند وهوگونه، وهوکرتو و هداپنته برای فراید ضدعفونی کردن استفاده می کردند. وهوگونه به گفته بسیاری از مورخین باید کندر باشد و هوکرتو هم عود یا صبر زرد است؛ یونانی ها صبر زرد را به دستور بقراط در گذرگاههایی که در آن طاعون بوجود آمده بود دود می کردند تا از شیوع آن جلوگیری کنند. هدانپته نیز ساقه انار است. ساقه انار یکی از ترکیبات آب مقدس می باشد که آن را از مخلوط کردن پالیده هوم زرد با آب ساقه و دانه اتار و آب متبرک به دست می آوردند.

آب درمانی

در نزد ایرانیان قدیم آب بسیار مقدس شمرده می شود و به عقیده زرتشتیان آب بعد از آتش مقدس ترین عنصر است. در مدحش ذکر شده است که آب دومین آفریده آفریدگان هفتگانه است که اهورامزدا  خلق کرده و آفرینش آن پس از آسمان و در مدت 50 روز انجام گرفته است که در پایان آن روز 5 روز گاهنبار دوم قرار دارد. نگهبانی آبها بر عهده خرداد امشاسپند است. بنابر عقیده ای، همه آفریدگان از آب بود بجز تخمه مردمان و چهارپایان مفید که از آتش است. به تصور ایرانیان دریای بزرگی به نام فراخگرد در کار کوه البرز بر روی زمین است که یک سوم زمین را فراگفته است و همه آبهای جهان پس از پاک شدن از آلودگی ها سرانجام دان می ریزند. نظر به تقدسی که برای آب قابل بودند آلوده کردن آن را با پلیدی ها به گناه شمار می آوردند. در مورد مراقبت از آب دستور های دینی دقیقی است. در آیین های دینی زرتشتیان نیز آب از عناصر لازم به شمار می آید.

در باب آب در نگاه زرتشتیان 8 نوع، مشخص گشته است:

+ رطوبتی که روی گیاهان است

+ آبی که از کوهستان می آید

+ آب باران

+ آب راکد

+ آب منی

+ ادرار و بزاق

+ آبی که در پوست است

+ اشک

از مندرجات وندیداد چنین استنباط می شود که آب یکی از منابع شفابخش بوده و رابطه نزدیکی با گیاهان دارد. بدین جهت برای درمان برخی از بیماری ها موثر است. در قدیم، داروی ترکیبی خاصی را که آب از ارکان آن بود برای باروری و شیردهی زنان و همچنین افزایش شیردهی حیوانات گله به کار می بردند.

منبع: https://mag.asanteb.com