آداب سنتی و حقوقی خواستگاری

انواع خواستگاری به دو دسته سنتی و امروزی تقسیم می شود. خواستگاری مرحله ای است که طی آن فرد اطمینان دارد قصد دارد با طرف مقابل اشنا شده و ازدواج کند. خواستگاری اصول و مراحلی دارد که هر شخصی باید با ان اشنا شود. در این بخش از مجله آسان طب درباره اصول و آداب خواستگاری اطلاعاتی را تقدیم می کنیم.

انواع خواستگاری

میتوان در یک نگاه کلی « خواستگاری کردن » را به دو دسته تقسیم کرد:

دسته اول خواستگاری های سنتی هستند و دسته دوم نیز به خواستگاری های امروزی و اصطلاحا مدرن معروف شده اند. نقش خانواده دختر و پسر در خواستگاری های مدرن بسیار کمرنگ و تنها در حد تشریفات و حضور در مجالس یا جلسه خواستگاری است چرا که پیش از برگزاری این مراسم و آشنایی دو خانواده با یکدیگر، دختر و پسر همدیگر را در خیابان، محیط کار و … دیده اند و با انجام چندین جلسه گفت وگو خارج از محیط خانه به شناختی به ظاهر کلی از یکدیگر دست یافته اند، در نتیجه خانواده هیچ نقشی در انتخاب همسر آینده فرزند ندارد.

اما در خواستگاری های سنتی – که اتفاقا به عقیده کارشناسان ازدواج هایی که با این روش خواستگاری شکل می گیرند از دوام و کیفیت بالاتری برخوردارند – خانواده جزو مولفه های اصلی به شمار می آید.

این روش خواستگاری که از دیرباز در کشور ما مرسوم بوده است خانواده محور است البته نه به آن معنا که حرف اول و آخر را خانواده بزند و عروس و داماد بدون آن که حتی یکدیگر را ببینند یا گفت وگویی با یکدیگر داشته باشند، به عقد یکدیگر درآیند، بلکه در این نوع خواستگاری قبل از آغاز گفت وگوهای رسمی دختر و پسر و قبل از برقراری علاقه عاطفی مابین آن ها خانواده دو طرف در جریان امر خواستگاری قرار می گیرند و ضمن بیان تجربیات خود مدیریت مراسم خواستگاری را نیز عهده دار می شوند و در انتخاب همسر آینده فرزند نقش اساسی را ایفا می کنند.

مراحل خواستگاری

با ابراز تمایل پسر به ازدواج، خانواده وی با توجه به ملاک های فرزندشان از همسر ایده آل به جست وجوی مورد مناسب می پردازند که این مهم مستلزم صحبت خانواده با فرزندشان و آگاهی از معیارهای او است. در این مرحله اگر متوجه غیرمنطقی بودن معیارهای فرزندتان شدید بهتر است با لحن دوستانه و صمیمی به بیان تجربیات خود در این زمینه بپردازید و معیارهای او را تعدیل کنید، البته باید به معیارهای وی نیز احترام بگذارید و به سخن ارزنده امام علی (ع) توجه داشته باشید که فرزندانتان در زمانی غیر از زمان شما زندگی می کنند.

در مرحله بعد معمولا مادر یا خواهر پسر( داماد ) به صورت تلفنی از خانواده دختر (عروس ) اجازه رفتن به خواستگاری می گیرند.در این مرحله بهتر است علاوه بر مشخصات عمومی مانند سن و تحصیلات و شغل پسر و دختر، مسائل کلی که از نظر آن ها برای انتخاب همسر آینده حائز اهمیت است گفته یا پرسیده شود.

مسائلی مانند میزان پایبندی به اعتقادات مذهبی، نوع حجاب دختر خانم یا میزان دارایی های پسر و….اگر خانواده دختر خانم، طی تماس تلفنی متوجه شدند که مشخصات کلی آقا پسر با معیارهای دخترشان درباره همسر ایده آل مطابقت دارد وقت خواستگاری را تعیین می کنند. در جلسه اول خواستگاری، معمولا تنها دو نفر از خانم های خانواده پسر برای آشنایی با خانواده دختر حضور دارند و این جلسه بدون حضور داماد برگزار می شود. مهم ترین مزیت این جلسه این است که چون در این جلسه تنها خانم ها حضور دارند، دختر خانم می تواند ارتباط راحت تری با خانواده داماد برقرار کند .

در ضمن به علت حضور نداشتن آقا پسر، استرس دختر خانم نیز کمتر است و در نتیجه ظاهر و رفتارش طبیعی تر خواهد بود، البته برای جلوگیری از تشریفاتی شدن جلسات خواستگاری که هزینه زیادی را بر دوش ۲خانواده و به ویژه خانواده عروس می گذارد و برای کم شدن تعداد جلسات خواستگاری، پسر نیز می تواند با کسب اجازه از خانواده دختر از اواسط همان جلسه در مراسم خواستگاری حضور یابد.در هر صورت اولین جلسه خواستگاری صرفا برای دیدن دختر و پسر و آشنایی اولیه ۲ خانواده برگزار می شود.

از آن جا که در این جلسه هنوز دو خانواده از نظر فرزندانشان درباره پسند ظاهری طرف مقابل آگاهی ندارند سوالات بیشتر درباره مشخصات کلی است و در آن آشنایی عمومی برای خانواده دو طرف حاصل می شود.بعد از این جلسه دو احتمال وجود دارد اول این که پسر یا دختر، طرف مقابل را به هر دلیلی مناسب خود تشخیص نداده است و تمایلی به ادامه روند خواستگاری ندارد.

در این صورت معمولا خانواده پسر باید به جست وجوی مورد بعدی باشند اما بسیار بهتر خواهد بود که خانواده پسر یا دختر، تمایل نداشتن خود را به صورت محترمانه به طرف مقابل اطلاع دهند به خصوص اگر این مسئله از سوی خانواده پسر باشد چرا که خانواده دختر در انتظار تماس آنان هستند و این نوع انتظار در این گونه مواقع برای هیچ کسی به خصوص برای دخترخانم های در آستانه ازدواج حس خوشایندی نیست.

اما در صورتی که پسر برای ادامه روند خواستگاری تمایل داشت در مرحله بعد طی تماسی که خانواده پسر با خانواده دختر برقرار خواهند کرد و البته در صورت تمایل دختر خانم، وقت جلسه بعدی برای آشنایی بیشتر دختر و پسر گذاشته می شود. در این جلسه چون دختر و پسر ظاهر هم را پسندیده اند و خانواده ها با هم آشنا شده اند استرس هر دو طرف کمتر است.

برخلاف جلسه اول همراه داشتن گل یا شیرینی در این جلسه ضروری است!

هنگام صحبت بهتر است ابتدا آقا شروع به صحبت کند و شرایط کاری و تحصیلی اش را کاملا شرح دهد تا دختر خانم نیز احساس راحتی بیشتری کند. بهتر است در این جلسه از سوالات «بازپاسخ» یعنی پرسش هایی که مستلزم توضیح طرف مقابل است استفاده شود، به طور مثال سوال «نظر شما درباره وظیفه زن و مرد در زندگی مشترک چیست؟» می تواند سوال خوبی باشد.

مهم ترین نکته در این جلسه این است که دختر و پسر از قبل باید ایده آل ها و معیارهایشان برای زندگی را تعیین کرده باشند، حد و مرزها و خط قرمزهای خود را بشناسند و انتظاراتشان از همسر آینده شان را بدانند تا بتوانند با سوال کردن و صحبت کردن متوجه تناسب داشتن یا نداشتن شان با هم بشوند. در شماره های بعد توضیحات بیشتری درباره نحوه گفت وگو و پرسش هایی که در جلسات خواستگاری رد و بدل می شود ارائه می کنیم.

 آداب حقوقی خواستگاری

ازدواج به عنوان یک پیمان حقوقی و قانونی دارای مراحلی است که خاستگاری اولین مقدمه بر این پیمان مهم به‌شمار می‌رود. اطلاع از رویه حقوقی ازدواج می‌تواند از بروز بسیاری از اختلافات در آینده جلوگیری کند. همه ما در ضمیر خود درک روشنی از خواستگاری داریم. خواستگاری همان فرآیند پیشنهاد ازدواج به دیگری در شرایطی است که مانع قانونی برای ازدواج با او وجود ندارد.

هر مردی که بتواند ازدواج کند، می تواند از زنی که مانع قانونی بر این امر ندارد، خاستگاری کند. خواستگاری در شکل مرسوم آن درخواست مرد از زن برای ازدواج است و قبل از مراسم عقد صورت می گیرد. ‏برای انتخاب همسر و تشکیل خانواده، ابتدا مرد به خواستگاری زن مورد نظر خویش می رود و تمایل خود را برای ازدواج با وی اعلام می دارد. مرکز رسانه ای قوه قضائیه در ادامه این گزارش به برخی پرسش های معمول در این زمینه پاسخ داده است که در ادامه می خوانید.

آیا همیشه «مرد» می تواند خواستگار باشد؟

در جامعه ما درخواست ازدواج و خاستگاری اغلب از طرف مرد آغاز می شود، اما آیا معنی آن این است که اگر دختری در خواستگاری پیش قدم شود، عملی غیرقانونی و غیرشرعی انجام داده است؟ بعضی نیز این امر را مطابق فطرت و طبیعت انسانی دانسته و معتقدند دین اسلام آیین فطرت است و بر این رویه فطری و طبیعی مهر تائید نهاده به نوعی که در قرآن و سنت، مردان در امر ازدواج مخاطب واقع گشته اند و مستقیماً به آنان دستور ازدواج و همسرگزینی داده شده است. ماده 1034 قانون مدنی نیز ممکن است این موضوع را تائید کند، چراکه به طور ضمنی لزوم شروع خواستگاری از ناحیه مرد و قبول آن از سوی زن را می رساند. بنابراین برخی به طور محدود خواستگاری را عبارت از پیشنهاد ازدواج از سوی مرد به زن دانسته اند.

‏با وجود این هیچ مانع قانونی برای تقاضای ازدواج و خاستگاری از سوی دختر یا خانواده دختر نسبت به پسر وجود ندارد، به نحوی که مصداق های این رویه و رفتار در سال های اخیر، رواج بیشتری یافته است.

همان گونه که اشاره شد حتی می توان خاستگاری را به اظهار تمایل یک طرف برای ازدواج به طرف دیگر تعریف کرد، بنابراین، نمی توان خواستگاری و تقاضای ازدواج را از سوی زن، آن هم با رفتاری خردمند، حیاآمیز و ضمن رعایت موازین شرعی را ناروا انگاشت.

شرایط ارتباط دختر و پسر در جریان خواستگاری چگونه است؟

با قبول خاستگاری نهال زندگی مشترک کاشته می شود، بنابراین نباید روابط دختر و پسر را مشابه قبل از آن دانست. اما از سوی دیگر در دوران خواستگاری دختر و پسر برهم نامحرم هستند. البته با وجود این که اصل اولی در احکام شرعیه با توجه به آیات 30 تا 31 سوره نور بر حرمت نظر مرد به اندام زن نامحرم و برعکس است و احادیث متعددی نیز این حکم را تائید می کند، ولی در خاستگاری و برای این که آفات مربوط به اشتباه از طرف مقابل دامن گیر خانواده نشود شرع با توجه به حساسیت این قضیه و لزوم آگاهی و شناخت دو طرف از اوصاف و خصوصیات یکدیگر، استثنایی بر اصل اولی حرمت نظر وارد کرده و نگاه کردن به زنی که مورد خواستگاری قرار می گیرد را برای مرد جایز می داند.

به عنوان مثال برای شرایطی که در آن نظر مشروع و معقول خواهد بود می توان به موارد زیر اشاره کرد: این که مرد باید قصد ازدواج با آن زن را داشته باشد، از این رو باید در تسری این حکم به خواستگاری که قصد ازدواج دارد، ولی ازدواج با آن زن را قصد نکرده است، تامل و درنگ کرد.

خواستگاری از چه شخصی مجاز است و چه زمانی خواستگاری ممنوع است؟

ماده 1034 قانون مدنی پاسخ ما را تا حدود زیادی می دهد: «هر زنی را که خالی از موانع نکاح باشد، می توان خواستگاری کرد.» با دقت در این ماده قانونی به این نکته پی می بریم که در بعضی از موارد برای خواستگاری از زنان موانع و محدودیت هایی وجود دارد. بنابراین خواستگاری هنگامی صحیح است که:

اولا، ازدواج با آن زن حرام نباشد. قطعا کسی که ازدواج با او صحیح نیست را نمی توان خواستگاری کرد. این ممنوعیت دایره ای بزرگ تر از محارم سببی و نسبی و رضاعی دارد. بنابراین قاعده این است: «در صورتی که ازدواج با زنی حرام باشد، خاستگاری از او نیز حرام و ممنوع است.» خواه حرمت دائمی باشد مانند حرمت ازدواج با عمه و خاله یا حرمت موقت مانند حرمت ازدواج با خواهر زن پیش از آن که نکاح خواهر قبلی منحل شده باشد، خاستگاری از خواهر دیگری ممنوع است. زنی که در دوره «عده رجعی» به سر می برد نیز مانند زن شوهردار است و به تصریح یا کنایه (به طور ضمنی) نمی توان از او خاستگاری کرد. عده رجعی بعد از طلاق رجعی از سوی زن رعایت می شود و زنی که در عده رجعی است، حکم زن شوهردار را دارد به طوری که شوهر او می تواند رجوع کند. در میان فقها نظری وجود دارد که خواستگاری از زنی که دوران عده وفات را سپری می کند به صورت غیر صریح و کنایه منعی ندارد، ولی خواستگاری زنی که در عده بائن است فقط به کنایه مجاز است. با وجود این شوهر پیشین زن می تواند به تصریح نیز از او خواستگاری کند.

ثانیا، یک زن نباید همزمان از سوی دو نفر مورد خواستگاری قرار بگیرد.

اما سوال این است که آیا این ممنوعیت جنبه قانونی هم دارد یا تنها یک منع شرعی و اخلاقی است؟ در این خصوص باید گفت خواستگاری زنی که دیگری از او خواستگاری کرده است حرام است، اما به نظر نمی رسد که اگر منتهی به وصلت شود، عملی غیرقانونی رخ داده باشد.