حصبه چه علائم، علل و درمانی دارد؟

بیماری حصبه یکی از بیماریهایی است که از طریق آب، تماس مستقیم، مگس و … انتقال می یابد و باید سریعا درمان گردد. از علایم این بیماری میتوان به کندی نبض، سرگیجه و سردرد، بی اشتهایی، تب و … اشاره کرد. همچنین شخص می تواند دچار سرفه های بدون خلط مشکوک شود. در این بخش از مجله پزشکی آسان طب درباره این بیماری اطلاعاتی را تقدیم می کنیم.

حصبه (تیفوئید) چیست؟

بیماری حصبه یا تیفوئید یک بیماری باکتریال و عفونی حاد است. بیماری حصبه حالت سیستمیک داشته که با شروع تدریجی علائمی مانند تب، سردرد، حالت گیجی، ضعف و بی اشتهایی، کندی نبض، بزرگی طحال، لکه های قرمز روی تنه (Rose Spots)، سرفه های بدون خلط، یبوست و اسهال را به همراه دارد.

نکته:

+ اصطلاح تب روده ای هم حصبه و هم شبه حصبه را در بر دارد.

+ در شیرخواران و نوزادان شروع بیماری ممکنست ناگهانی باشد و اسهال قبل از یبوست شایع است.

پراکندگی جغرافیایی حصبه یا تیفوئید :

بیماری حصبه یا تیفوئید در تمام دنیا احتمال وقوع دارد، ولی در کشورهای پیشرفته بخاطر بهبود وضعیت بهداشتی، بروز آن به طور قابل توجهی کم است. کمترین میزان بروز حصبه در جهان در بریتانیا گزارش شده است که این میزان یک مورد در یک میلیون نفر در سال است. البته قابل تذکر است که موارد به وقوع پیوسته در کشورهای پیشرفته بیشتر ناشی از مهاجرت به داخل است.

عامل و علل بیماری حصبه یا تیفوئید :

عامل حصبه ، باسیل تیفوئید یا سالمونلاتیفی (Salmonella Typhi) می باشد. سالمونلاهای پاراتیفی نیز وجود دارند که انواع شبه حصبه را موجب می شوند. مانند: سالمونلا اسکات مولن، سالمونلا Hirsch Typhi که معمولاً خفیف ترند.

سالمونلاتیفی سه نوع پادتن Vi ، H ، O و تعداد زیاد انواع فاژی دارد. سالمونلاتیفی بصورت درون یاخته ای زندگی می کند، آنتی بیوتیک ها بر شکل آن بی اثرند، این باکتری پس از اتولیز نوعی زهر درونی ایجاد می نماید که نقش مهمی در بیماریزایی حصبه دارد. این باکتری به گرما و گندزدایی حساس است در آب یا شیر 60 درجه سانتی گراد وجود ندارد.

عواملی چون مقدار میکروب و حدت بیماریزایی از عواملی هستند که در شروع بیماری حصبه موثرند.

مخزن بیماری حصبه یا تیفوئید :

تنها مخزن بیماری انسان است میکروب توسط بیماران و اشخاص حامل منتقل می شود. بیماران می توانند با نشانه بالینی و یا بدون نشانه بالینی باشند. حاملین مدفوعی عمدتاً شایعتر از نوع ادراری هستند. عمدتاً حاملین مزمن، سن متوسط، مخصوص زنان و اکثراً با ناراحتی کیسه صفرا هستند. حاملین مزمن ادراری معمولاً با کرم شیستوزوما هماتوبیوم نیز دارند.

منبع حصبه یا تیفوئید :

عمدتاً مدفوع و ادرار بیماران و حاملین از منابع مهم عفونت هستند. هیچ مدرکی دال بر دفع میکروب حصبه از راه خلط وجود ندارد. مقدار میکروبی که لازم است در غذا تکثیر یابد تا موجب آلوده کنندگی شود میکروب است.

دوره واگیری :

تا زمانی که سالمونلا در ادرار یا مدفوع باشد بیمار آلوده کننده است. عمدتاً این دوره را از هفته اول تا دوره نقاهت می دانند. در 10% موارد بیماران باسیل را تا 3 ماه بعد از شروع علائم با خود دارند و در 5-2% موارد، حاملین مزمن باقی می مانند (بیش از یکسال).

دوره کمون :

دوره کمون نیز بستگی به دوز آلوده کننده دارد که معمولاً 3-1 هفته طول می کشد.

عوامل مربوط به میزبان :

بیماری حصبه در هر سنی روی می دهد ولی بیشتر در سنین 30-10 سالگی احتمال وقوع دارد. شاید علت این که بعد از 30 سالگی میزان بروز حصبه کمتر می شود آلودگی های با علامت یا بدون علامت قبلی باشد.

بیماری در مردان بیشتر گزارش شده است ولی حاملین در بین زنان بیشترند. ابتلا به حصبه ایمنی دائمی می دهد. عمدتاً بزرگسالان از راه ابتلا بدون نشانه بالینی آلوده می شوند. نوع ایمنی حصبه نیز ایمنی یاخته ای است.

حاملین حصبه (تیفوئید) :

دو نوع حامل در مورد حصبه وجود دارد حاملین مزمن و موقتی.

1- حاملین مزمن بیش از یکسال باسیل را دفع می نماید. این حالت همان طور که قبلاً ذکر شد حدود 5-2% بیماران است که این حالت در زنان شایعتر است.

2- حاملین موقت به مدت 2-1 ماه میکروب را دفع می نمایند.

حاملین حصبه می توانند صفراوی، روده ای یا ادراری نیز باشند. همه مردم به بیماری حصبه حساسند ولی اگر اسیدیته معده کاهش یابد این حساسیت بیشتر می شود. ایمنی بعد از ابتلا با علامت یا بدون علامت، فرد را در مقابل تعداد زیادی میکروارگانیسم محافظت نمی کند.

بیماری حصبه در مناطق اندمیک بیشتر در بین گروه های سنی قبل از مدرسه و در سنین مدرسه بروز می نماید.

علائم بالینی حصبه یا تیفوئید :

شروع بیماری حصبه با تب است که ابتدا پلکانی بوده و بعد مداوم می گردد. سردرد در حصبه به قدری شدید است که در تشخیص افتراقی در زمره مننژیت قرار می گیرد. سرفه بدون خلط، تهوع و استفراغ، ضعف، درد عضلات، نفخ شکم، لکه های قرمز رنگ که با فشار دست محو می شوند، گاهاً گلودرد و حالت گیجی نیز بروز می کند.

در گذشته مهمترین علامت آن یبوست بود ولی امروزه تقریباً اسهال نیز به همان نسبت اهمیت یافته است. در آزمایشات نیمی از موارد (حدوداً نیمی) لکوپنی، مختصری افزایش آنزیم کبدی و بیلی روبین و لکوسیتوری وجود دارد. بزرگی طحال، کندی نبض، رالهای خشک در سمع ریه، بزرگی غدد لنفاوی (ندرتاً) وجود دارد.

عوارض حصبه یا تیفوئید :

برای تشخیص عاملین میکروب، آزمایش وی – اگلوتیناسیون – وجود دارد که یک آزمون غربالگری مناسب است. حدود 85% موارد عاملین مزمن عیار 5/1 یا بیشتر پادتن Vi را دارند. اگر آزمون مثبت بود باید سه ماه بعد تکرار شود.

منفی بودن آزمون حالت حامل بودن را نفی نمی کند. راه دیگر تشخیص حامل بودن جدا کردن میکروب حصبه از ادرار، مدفوع یا محتویات دوازدهه است. در صورت وجود علائم بالینی مشکوک برای تشخیص قطعی از موارد زیر بهره می گیرند:

1. انجام کشت روی محیط اختصاصی و جداسازی باسیل از خون، مغز استخوان، مدفوع، ادرار، Rose Spot، ترشحات دوازدهه
2. یافتن آنتی ژن اختصاصی در سرم یا ادرار البته در صورت ممکن

در موارد تشخیص احتمالی از موارد زیر استفاده می کنند:

1. آزمایش ویدال و افزایش تیتر O به میزان 4 برابر ظرف 2 هفته
2. روش PCR از حساسیت زیاد برخوردار است ولی چندان اختصاصی نیست.
3. وجود بیماری در اطرافیان یا منطقه.

عوامل زیست محیطی حصبه یا تیفوئید :

عمدتاً بیماری در ماه های تیر، مرداد، شهریور که شمار مگس ها زیاد است، بیشتر دیده می شود. به گزارش آسان طب،میکروب حصبه در آب تکثیر نمی نماید ولی می تواند تا 7 روز در آب مداوم داشته باشد. یخ زدگی نیز مانع از بین رفتن میکروب نمی شود. میکروب تا بیش از یک ماه در یخ دوام دارد.

در شرایط مرطوب خاک باسیل این بیماری تا 70 روز دوام می آورد. باسیل حصبه بدون هیچ اثر روی شیر در آن تکثیر می یابد.

عوامل اجتماعی حصبه یا تیفوئید :

1. آلودگی آب، غذا، خاک به مدفوع آلوده
2. پایین بودن وضعیت بهداشتی منطقه
3. پایین بودن استاندارد خوراکی ها و آشپزخانه ها
4. انجام کارهای غیر بهداشتی (شستن پارچه آلوده در آب رودخانه)
5. عدم آگاهی بهداشتی

راه های انتقال حصبه یا تیفوئید :

1. انتقال از راه آب، مواد خوراکی به مدفوع یا ادرار آلوده، عمدتاً از راه مواد خوراکی یخی آلوده.
2. تماس مستقیم
3. مگس

مبارزه و درمان بیماری حصبه یا تیفوئید :

برای دفاع در برابر حصبه 3 کار می توان آنجام داد: مبارزه با مخزن عفونت، رعایت بهداشت محیط، ایمن سازی

مبارزه با مخزن عفونت :

در مورد بیماران جداسازی، درمان و گندزدایی باید انجام شود. بیماران تا زمانی که از لحاظ بالینی بهبود نیافته باشند و 3 نوبت آزمایش مدفوع و همینطور ادرار آنها منفی از لحاظ میکروب شناختی در 3 روز جداگانه، تایید نشود باید جدا بماند.

از لحاظ درمان نیز کلرامفنیکل داروی انتخابی اول است بعد از 7 روز آپلی سیلین به فرد داده می شود که آن هم مثل کلرامفنیکل 500 میلی گرم هر 6 ساعت به فرد داده می شود. هر دو دارو به مدت 14 روز داده می شود. اگر بیمار دچار بدحالی و مسمومیت خونی است به مدت 4-3 روز در هر روز 100mg هیدروکورتیزون باید به وی تزریق شود. از لحاظ ضد عفونی باید لوازم آلوده و مدفوع بیمار گند زدایی شوند.

بیمار بعد از تزریق باید 4-3 ماه بعد برای بررسی میکروب شناختی از نظر حامل بودن باید بررسی شوند. در موارد تماس باید ایمن سازی خانواده بیمار انجام شود. موارد تماس باید دست کم تا 3 هفته پس از تماس با عفونت تحت مراقبت باشند و باید 3 مورد گزارش منفی نتیجه منفی کشت ادررا و مدفوع با فواصل که از 24 ساعت کمتر نباشد ارائه دهند و باید آگاهی های بهداشتی نیز به این موراد داده شود.

در مورد حاملین بیماری حصبه، شناسایی و درمان این اشخاص اساسی ترین راه مبرازه با بیماری حصبه است. البته این کار به خاطر عوامل تدارکاتی و فنی هنوز از ناشناخته هاست. می توان برای این موراد تدابیری اندیشید. برداشتن کیسه صفرا و درمان همزمان با آمپی سیلین که موفق ترین درمان حاملان است، ولی به دلیل محدودیت هایی سعی می شود که از درمان آمپی سیلین با آموکسی سیلین به مدت 4-2 هفته استفاده شود که 70% شانس موفقیت دارد. البته در مورد حامل بودن استفاده از کلرامفنیکل بی ارزش است.

تدارک آب سالم بهداشتی به مقدار کافی و تهیه مستراح بهداشتی قدرت آلودگی را تا 50 درصد کاهش می دهد. البته بهسازی باید با آموزش بهداشت همراه باشد. در غیر اینصورت اثرات موقتی دارد.

پیشگیری و ایمن سازی بدن در برابر حصبه یا تیفوئید :

روش تکمیلی برای پیشگیری از حصبه ایمن سازی است که تنها روش پیشگیری اختصاصی است و احتمال می رود در برابر هزینه انجام شده بیشترین سود را بدهد. درست است که ایمنی کامل نمی دهد ولی هم بروز و هم وخامت عفونت را کم می کند. ایمن سازی را در هر سنی پس از یکسالگی می توان انجام داد.

ایمن سازی در موارد زیر انجام می شود:

1. ایمنی در مورد کسانی که در مناطق بومی زندگی می کنند.
2. با حاملان در یک جا هستند.
3. گروه های در معرض خطر، کارکنان بیمارستان و کودک دبستانی
4. مسافرین

نکته : واکسن ها به صورت یک ظرفیتی (س.تیفی) و دو ظرفیتی (س.پاراتیقی و تیفی) است.

استفاده از گیاهان دارویی همواره در تامین سلامت بدن رواج داشته ، شما می توانید با مراجعه به اینجا ( خواص ترخون ) اطلاعاتی مفید در رابطه با پیشگیری از ابتلا به حصبه کسب کنید.

بیماری حصبه یا تیفوئید یکی از انواع بیماری است که علایم و روشهای درمان مختلفی دارد. این بیماری بیشتر از راه اب انتقال می یابد. همچنین مگس منتقل کننده این بیماری است. از طریق انتقال مستقیم هم ممکن است بیماری انتقال یابد. پس باید همیشه نکات ایمنی را درباره این بیماری رعایت کرد.

منبع : Asanteb.com