آشنایی با جک فروت و خواص ضد سرطانی آن

جک فروت با نام علمی ‏Artocarpus heterophyllus‏ گیاهی از خانواده ‏Moraceae‏ محسوب می شود و درختی است که در مناطق جنوبی و جنوب شرقی آسیا و در قسمت شرقی آفریقا پراکنش دارد. میوه این گیاه یکی از بزرگ ترین میوه های جهان به شمار می رود، چرا که وزن میوه های این درخت به بیش از 35 کیلوگرم و طول آن به بیش از 90 سانتیمتر می رسد. نام جک فروت (‏jackfruit‏) از لغتی در زبان مالایی (زبان بومی مالزی) با نام ‏Chakka‏ مشتق شده و کشت آن در مناطق استوایی و گرمسیری متداول است. طبق پژوهش های صورت گرفته در هند مشخص شده است که سابقه کاشت این درخت به 3 تا 6 هزار سال پیش باز می گردد. جک فروت درختی بومی دامنه های جنوب هیمالیا در شرق هند است.

جک فروت

همراهان عزیز آسان طب:  هر صد گرم میوه ی تازه ی جک فروت 95 کیلوکالری انرژی دارد، همچنین در آن، 5/23 گرم کربوهیدرات، 72/1 گرم پروتئین، 64/0 گرم چربی، 5/1 گرم فیبر، 24 میکروگرم ویتامین ‏B6‎، 92/0 میلیگرم ویتامین ‏B3‎، 239/0 میلیگرم ویتامین ‏B6‎، 055/0 میلیگرم ویتامین ‏B2‎، 105/0 میلیگرم ویتامین ‏B1‎، ویتامین ‏A، 7/13 میلیگرم ویتامین ‏C، 34/0 میلیگرم ویتامین ‏E، 3 میلیگرم سدیم، 303 میلیگرم پتاسیم، 34 میلیگرم کلسیم، 6/0 میلیگرم آهن، 37 میلیگرم منیزیم، 197/0 میلیگرم منگنز، 21 میلیگرم فسفر،‎ ‎‏6/0 میلیگرم سلنیوم، 42/0 میلیگرم روی و 157 میکروگرم لوتئین- زآزانتین موجود است.

خصوصیات گیاهشناسی جک فروت

جک فروت درختی همیشه سبز است که تنه ای نسبتاً کوتاه با تاجی متراکم دارد و ارتفاع آن بین 10 تا 20 متر متغیر است و قطر تنه به بیش از 50 سانتیمتر بالغ می شود. پوست درخت جک فروت به رنگ قهوه ای متمایل به مشکی و پوست داخلی درخت به رنگ صورتی و محتوی لاتکس بوده و  برگ هایی متناوب دارد که به دو قسمت تیغه ای تقسیم شده اند. برگ ها حالتی چرمی شکل داشته و در گیاه جوان این برگ ها به رنگ سبز روشن مشاهده می شود. برگ ها در درختان مسن تیره تر هستند و لبه هایی صاف دارند. دوره گلدهی اواسط بهمن تا اواخر اسفند ماه است و گل های دوجنسی دارد. درخت جک فروت پس از سه سالگی شروع به میوه دهی کرده و سالانه بیش از 250 میوه می دهد. میوه دارای پوستی ضخیم به رنگ زرد و متمایل به زرد و دندانه دار و در آن دانه هایی تخم مرغی شکل موجود است. این دانه ها توسط لایه ای خمیری مانند به رنگ زرد طلایی پوشیده می شود.

میوه جک فروت روی تنه درخت رشد می کنند و اندازه های متفاوتی دارند که هنگام رشد اولیه به رنگ زرد مایل به سبز بوده، پس از گذشت مدتی و تا رسیدن کامل میوه، رنگ آنها به رنگ قهوه ای متمایل به زرد می شود. طول اندازه میوه ها متغیر و بین 30 تا 100 و قطر آن 15 تا 50 سانتیمتر است. این میوه ها وزنی بین 10 تا 15 کیلوگرم دارند و زمان رسیدن آنها تیرماه است. طعم دانه های موجود در جک فروت مانند شاه بلوط است و در برخی کشورها از این میوه به شکل خام، پخته یا به شکل خشک شده استفاده می شود.‏

شرایط محیطی رشد جک فروت

گیاه جک فروت در نواحی گرم و در خاک های به خوبی آبیاری شده بهتر رشد می نماید. این گیاه نمی تواند خشکی را تحمل کند و به آب فراوان به جز در فصول سرد، نیاز دارد. کشت این درخت امروزه در عرض های جغرافیایی پایین به ویژه جنوب شرقی آسیا، سواحل شمالی استرالیا، سواحل اقیانوس اطلس (برزیل) و مناطق استوایی رواج یافته است. در شرق آسیا میوه جک فروت محبوب ترین میوه بعد از انبه و موز محسوب می شود.

خواص دارویی جک فروت

مصرف میوه جک فروت سبب بهتر شدن عمل هضم و گوارش شده و زخم و سوء هاضمه را برطرف می کند. فیبر بالای موجود در این میوه از بروز یبوست پیشگیری کرده و به بدن برای داشتن دستگاه گوارشی سالم کمک می کند.

منبعی غنی از ویتامین ‏C‏ است که این ویتامین یک آنتی اکسیدان قوی و طبیعی محسوب می شود و از بدن در برابر بروز سرماخوردگی و عفونت محافظت می کند.

علاوه بر این که منبعی غنی از ویتامین ‏C‏ محسوب می شود، منبعی غنی از ترکیبات گیاهی شامل: لیگنان ها، ایزوفلاون ها و ساپونین ها است که این مواد به بدن برای مقابله با سرطان کمک می کنند و سبب نابودی رادیکال های آزاد و جلوگیری از بروز پیری در سلول های بدن می شوند.

همچنین منبعی غنی از پتاسیم است، در هر یک صد گرم از این میوه 303 میلیگرم پتاسیم وجود دارد؛ پتاسیم سبب افزایش تعادل الکترولیت های ضروری بدن و حفظ میزان مایعات در بدن می شود و به تنظیم فشار خون کمک می کند؛ به همین علت امکان بروز حملات قلبی و سکته مغزی را کاهش می دهد.

جک فروت منبعی غنی از ویتامین ‏A‏ نیز محسوب می شود که برای حفظ بینایی و سلامت پوست مفید و مؤثر است و سبب تقویت عملکرد سیستم ایمنی بدن می شود.

مصرف میوه های درخت جک فروت به علت داشتن قندهایی ساده مانند: فروکتوز و ساکارز به سرعت خستگی بدن را رفع کرده و به تجدید قوای بدن کمک می کند؛ به همین علت به میوه جک فروت، «میوه ورزشکاران» لقب داده اند.

این میوه منبعی از مواد معدنی مانند: منگنز، آهن و منیزیم است. آهن در بدن از بروز کم خونی پیشگیری می کند، منگنز و منیزیم دو ماده معدنی مهم برای افزایش سلامت استخوان ها محسوب می شوند. منیزیم سبب افزایش جذب کلسیم در بدن شده و به بدن برای داشتن استخوان هایی سالم کمک می کند. ماده معدنی منگنز برای ساخت استخوان و بافت های همبند، مورد نیاز بدن است.

پالپ (گوشت) میوه جک فروت، نشاسته ای و فیبری است و یک منبع فیبر محسوب می شودکه طعمی مانند یک موز ترش دارد.

جک فروت سرشار از پتاسیم بوده و در پایین آوردن فشار خون مفید است.

از خاکستر برگ های درخت جک فروت در مالزی ترکیبی همراه روغن نارگیل تهیه می شود که برای درمان بریدگی ها و زخم ها از آن استفاده می شود.

از ریشه درخت نیز برای درمان ناراحتی معده بهره برده می شود.

در شهرهای جنوب و جنوب شرقی آسیا از میوه های جک فروت در تهیه غذاها استفاده گسترده ای می شود. از تکه های میوه های خشک در تهیه انواع سالادها و تهیه ترشی بهره ‌می برند.

چوب درخت جک فروت نسبتاً مقاوم است و از نظر سختی بافتی متوسط دارد. این چوب در برابر آب و موریانه مقاومت بالایی دارد و از آن برای تولید صندلی های معروف لهستانی استفاده می شود.

در اندونزی از چوب این درخت برای تهیه ابزارآلات موسیقی بهره برده می شود. در هند معتقد هستند چوب درخت جک فروت مقدس است. در فیلیپین فروش میوه جک فروت رواج بالایی دارد و به شکل کنسرو شده عرضه می شود.

پوست میوه نارس جک فروت باید اول جدا شود سپس میوه خرد شده را می توان به شکل خوراکی و پخته شده مصرف کرد.

دانه های میوه رسیده خوراکی است و با جوشاندن در آب شور به مدت حدود 25 دقیقه آماده مصرف می شود؛ این دانه ها شیری رنگ هستند و طعم شیرینی دارند.

در جنوب هند دسری از میوه جک فروت همراه نارگیل رنده شده، عسل و تکه های موز تهیه می شود که دسری بسیار خوش طعم و پرطرفدار است.

***

از همکار ارجمند جناب آقای امیری خوریه که در گرآوری این مقاله زحمت کشیدند کمال قدردانی داریم.