وابستگی به مواد و علل و عوامل موثر در گرایش به آن

وابستگی به مواد اختلالی جسمی، روانی و اجتماعی است که در دسته بیماری ها طبقه بندی می شود. بر این اساس ۳ عامل جسم ، روان و اجتماع در ایجاد آن نقش مهمی دارند. تعداد قابل توجهی از افراد وابسته به مواد از اختلالات روانی مانند افسردگی و اختلال فشار روانی پس از سانحه (PTSD) رنج می برند.

فقر و از هم گسیختگی اجتماعی نیز ارتباط بسیار نزدیکی با وابستگی به مواد دارد. بنابراین عوامل متعددی در بروز آن مؤثر می باشند. این عوامل در سه دسته زیر مورد بحث قرار می گیرد:

۱- عوامل مربوط به فرد

• کمبود اعتماد به نفس :

به طور مثال فردی که در مقابل درخواست دوستانش برای کشیدن حشیش جرات مخالفت ندارد . از اعتماد به نفس پائینی برخوردار است. در نتیجه نمی تواند خواسته های آنان را رد کند.

• تمایل به اعمال زشت و خلاف :

فردی که مدام دزدی می کند و یا تمایل دارد به دیگران آسیب برساند یا دعوا نماید ممکن است به اعمال خلاف دیگری مانند مصرف مواد نیز تن دهد.

• ناراحتی روانی :

مانند فردی که ناراحتی اعصاب مانند افسردگی و اختلال فشار روانی پس از سانحه دارد که به منظور کاهش ناراحتی های خود به جای مراجعه به پزشک به مصرف مواد اقدام می نماید.

• درد یا بیماری جسمی مزمن :

مانند فردی که دچار پا درد است یا فردی که دارای سردردهای ناشی از اختلال فشار روانی پس از سانحه است و به جای درمان صحیح اقدام به مصرف مواد اعتیادآور می نماید.

• نظر مثبت نسبت به مواد:

مثلا نوجوانی که به اشتباه فکر می کند مصرف مواد نشانهٔ بزرگی و احترام است.

• داشتن زمینهٔ ارثی :

فردی که یکی از اعضای خانواده یا بستگانش دارای وابستگی به مصرف مواد اعتیادآور باشد احتمال اعتیادش بیشتر است.

• مورد خشونت قرار گرفتن :

مانند پسر نوجوانی که به طور مداوم از پدرش کتک می خورد. و به همین دلیل بیشتر اوقات غصه دار و ناراحت است.

• وضعیت بد تحصیلی :

دانش آموزی که نمی تواند به خوبی همکلاسان خود درس بخواند . یا دانش آموزی که مدرسه را رها می کند .احتمال دارد به مصرف مواد روی آورد.

۲- عوامل مربوط به خانواده

• مصرف مواد توسط اعضای دیگر خانواده :

مانند فردی که پدر یا برادرش در حضور او تریاک می کشند و او نیز از آنها تقلید می کند.

• رها کردن فرزند به حال خود :

مانند کسی که فاقد پدر یا مادر است و یا پدر و مادر به نیازهای او توجهی ندارند . و مراقب اعمال و رفتارش نیستند. یا فردی که والدینش او را به دلیل اعمال و رفتار ناپسند طرد کرده اند.

• تشنج و درگیری در خانواده :

مانند فردی که به علت درگیری های مکرر میان والدین همیشه تحت فشار است.

۳- عوامل مربوط به اجتماع

دوستان معتاد :

دوستان یا اطرافیان فرد وابسته به مواد با تشویق فرد به مصرف مواد او را در معرض خطر مصرف قرار می دهند.

• طرد شدن از طرف معلمان، دوستان و بستگان :

افرادی که به دلیل عدم برقراری ارتباط صحیح دوستان زیادی ندارند و یا اطرافیان حاضر به پذیرش او نیستند. احساس تنهائی کرده و در مواقع نیاز از راهنمایی و حمایت دیگران برخوردار نمی شوند.

• مهاجرت :

تغییر محل زندگی از روستایی به روستای دیگر یا از روستا به شهر یا از شهری به شهر دیگر باعث می شود که فرد در محیط جدید با مشکلات و مسائلی روبرو شود که به آن بیگانه است. و این در حالی است که حمایت های قبلی خانواده و آشنایان خود را نیز از دست داده است . چنین فردی اگر توانایی حل مشکلات جدید را نداشته باشد. ممکن است دچار ناراحتی اعصاب شود و یا از افراد وابسته به مواد برای حل مشکلاتش کمک بگیرد.

• دسترسی آسان به مواد:

در روستاهایا در محله هایی که مواد ارزان ، آسان و فراوان یافت می شود. احتمال مصرف مواد توسط نوجوان و جوان بیشتر است .

• فشارهای ناشی از محیط:

جنگ، خشکسالی ، زلزله و به طور کلی هر مشکلی که باعث اشکال در تامین مایحتاج زندگی فرد شود او را در معرض خطر وابستگی به مواد قرار می دهد. باید توجه داشت که معمولا هر یک از این عوامل به تنهایی موجب وابستگی به مواد نمی شوند. بلکه مجموعه ای از این عوامل فرد را در معرض خطر وابستگی به مواد قرار می دهند. هرچه تعداد این عوامل بیشتر باشد احتمال ابتلا بیشتر است .